Geest van de waarheid (Joh.16,13A)

De Geest van de waarheid zal jullie, wanneer hij komt, de weg wijzen naar de volle waarheid. (Johannes 16,13a)

We hadden het in het kindermoment even over een TomTom. Is de Heilige Geest een soort ingebouwde TomTom die je helpt om Jezus te volgen? Een stem van binnen die je steeds de weg wijst? Ervoor zorgt dat je steeds weet wat je moet doen? En als je een afslag mist misschien ook wel je route herberekent en je langs een andere weg toch weer terug brengt op je route zodat je uiteindelijk je bestemming vindt en bereikt. De Geest kan soms wel zo werken. Dat je een heel duidelijke aanwijzing krijgt en je ineens helder ziet wat je te doen staat.

Je kunt er ook in groeien, er een antenne voor ontwikkelen.Leren luisteren naar de stem van God door alle dingen heen. Op Grow, de nieuwe discipelschapscursus, gaan we ons er samen in oefenen. Door elkaar steeds terug te brengen bij de vraag: wat vraagt God van je, wat maakt Hij je duidelijk? En wat doe je daar dan mee? Dat is wat we lazen in psalm 25: Heer maak mij met uw wegen vertrouwd.Leer mij uw paden te gaan. Wijs mij de weg van uw waarheid en onderricht mij.

Uit deze woorden proef je ook wel dat Gods Geest niet helemaal zo kant en klaar werkt als een TomTom. Het gaat over leren, over vertrouwd raken met. Daar zit iets in van oefening, van ervaring op doen. Trouwens, zelfs met een TomTom op zak kun je soms ineens even geen bereik hebben. Of: net voor een ingewikkeld knooppunt blijkt je software soms ineens niet helemaal up-to-date.Of: Je stuit op een onverwachte blokkade of wegomlegging zoals mij van de week gebeurde bij de Waalbrug in Nijmegen. Grote gele borden: GPS-Off, volg de borden. En ineens moet je het zonder TomTom stellen. Moet je ineens toch zelf weer gaan opletten en kijken.

Misschien past bij Jezus volgen en de rol van de Geest toch meer een wat ouder beeld. Dat van een routekaart en een kompas. De Bijbel heeft dan iets een routekaart en de Geest van God een soort innerlijk kompas. Met die twee in de hand hoef je niet te verdwalen. Het is genoeg om je de richting te wijzen. Maar de precieze route mag je zelf bepalen. Je krijgt geen pasklare antwoorden. Omdat niemand dezelfde route gaat.Je komt allemaal je eigen specifieke obstakels, knooppunten, afslagen en dwaalwegen tegen. En in die heel eigen concrete omstandigheden mag je met de routekaart en het innerlijke kompas ontdekken hoe je in de juiste richting blijft leven. Zoiets proef je in een vers als Spreuken16:9 Een mens stippelt zijn weg uit, de HEER bepaalt de richting die hij gaat.

Beelden kunnen soms iets verduidelijken van de wonderlijke en vaak verborgen manieren waarop God door zijn Geest aanwezig is in deze wereld en ook in ons eigen leven. TomTom, Kompas, vooruit: ik gooi er nog eentje in. Een spannend beeld komt van de Britse theoloog Sam Wells. Ga er even voor zitten, dan leg ik het zo goed mogelijk uit. Hij gebruikt het beeld van de uitvoering van een toneelstuk. Stel dat van dat toneelstuk een van de bedrijven ontbreekt. En de acteurs mogen zelf al improviserend het ontbrekende bedrijf invullen. Nou, een precies script is er niet dus ze hebben ruimte en vrijheid om te improviseren. Maar ze kunnen ook weer niet helemaal hun eigen gang gaan.Ze willen ook recht willen doen aan het hele stuk, aan de bedrijven die er wel zijn. Aan de intenties van de oorspronkelijke schrijver er van. En hoewel ze dus improviseren laten ze zich sterk leiden door de bedrijven ervoor en erna.Daar borduren ze op voort, daar sluiten ze bij aan. Ze anticiperen ook op het slotstuk waarvan ze het script wel hebben.

Zo kun je kijken naar de geschiedenis en onze plaats daarin. God de Vader schreef een machtig stuk in vijf bedrijven. Schepping – Israël – Jezus – de Kerk – de laatste dingen. In het hele stuk heeft Jezus een centrale plaats, de hoofdrol. Ook Israël en de volken doen mee, en goede en kwade machten. En iedere volgeling van Jezus maakt deel uit van het 4^e bedrijf waar het script dus van ontbreekt. We krijgen als volgelingen van Jezus de ruimte en het vertrouwen om te improviseren. Maar er is al heel veel aan voorafgegaan in de vorige bedrijven. En ook is al bekend wat er in het laatste bedrijf staat te gebeuren. En Gods Geest is zeg maar de director, de regisseur. Die in dat spannende bedrijf zonder script de improvisatie op de achtergrond begeleidt. Het beste in iedere deelnemer naar boven haalt.

Het beeld van een toneelstuk met een ontbrekend bedrijf past bij de sfeer, de toon van Jezus’ afscheidsgesprekken. Het bedrijf van Jezus op aarde loopt ten einde en hoe het volgende bedrijf er uit zal gaan zien dat is voor Jezus leerlingen nog helemaal open. Je proeft bij hen onzekerheid daarover. Ze stellen Jezus er allerlei vragen over.Op zoek naar vastigheid, naar een script wellicht. En de leerlingen voelen aan dat er in het volgende bedrijf van hen een andere, actieve, verantwoordelijke rol wordt gevraagd.

Jezus leerlingen moeten wennen aan de ruimte, de vrijheid.En toch vult Jezus het niet echt voor hen in. In de kern zegt Hij in deze gesprekken eigenlijk maar drie dingen. 1: blijf trouw aan de vorige bedrijven, aan alles wat jullie hebben meegekregen. Aan alles wat je hebt gezien en geleerd als mijn leerling. Alles wat ik jullie heb verteld en geleerd. En hoe dat deel is van Gods langere weg met de mensen. Van Mozes en de profeten.II: Houdt in gedachten dat het laatste bedrijf aanstaande is. Dat het slotstuk in goede handen is bij God. Dat Hij zal afmaken wat Hij ooit begon. III: En bedenk ook dit: voor de tussentijd ontvang je mijn Geest, die zal jullie de weg wijzen naar de volle waarheid.

De rest is geschiedenis. Een lange geschiedenis van improvisatie. Waarin volgelingen van Jezus in totaal verschillende culturen en tijden steeds opnieuw samen mogen ontdekken wat Jezus volgen concreet betekent. We weten de richting waarin we mogen zoeken en worden geroepen daarin ook steeds eigen afwegingen maken. Er is niet voor iedere situatie een helder script wat we zo blind kunnen opvolgen en uitvoeren. Er is in de andere bedrijven wel voldoende voorhanden om in allerlei vraagstukken onze richting te bepalen. En in dat alles mogen we steeds alert zijn op de aanwijzingen, de ingevingen, de leiding van de Geest. Als de director, de regisseur van Gods stuk. Zo zal het script tot leven komen in en door spelers die er hun hart in leggen.Bezield en gedreven worden door de Geest. De Geest die door Jezus heel specifiek ‘Geest van de waarheid’ wordt genoemd. De Geest van de waarheid die ons de weg zal wijzen naar de volle waarheid.

Dat klinkt zo op het eerste gezicht alsnog best massief. Volle waarheid, in heel de waarheid? Zo absoluut? Zo kristalhelder? Nou, let even op. Die volle waarheid is misschien niet waar jij en ik in eerste instantie aan denken. Johannes heeft het in zijn evangelie vaak over de waarheid. Hij bedoelt er wat anders mee dan kale feiten. Waarheid is voor Johannes niet iets maar iemand. Jezus noemt zichzelf: de weg, de waarheid en het leven. Waarheid is in Bijbeltaal zoiets als trouw, standvastigheid, betrouwbaarheid, grond onder de voeten. Wat is waarheid: vraagt Pilatus aan Jezus. Hij krijgt er geen rechtstreeks antwoord op. Maar Jezus zelf geeft in persoon er antwoord op: als hij zich laat geselen en kruisigen voor zijn vrienden en belichaamt zo waarheid, waarachtigheid.

Waarheid is dus geen steriel, juridisch begrip. Het gaat over waarachtigheid, het is een begrip dat het binnenste van de mens aanspreekt: is dat, wat je zegt, ook echt waarheid? Waarheid is dus niet zozeer of woorden kloppen met feiten maar veel meer of woorden kloppen met daden. In het Johannesevangelie zijn mensen vaak bezig met waarheid als in de juiste woorden. Juist ook Jezus leerlingen zijn daar op gericht. Ze doen een aantal keer grote uitspraken over Jezus. Jezus bevestigt hen niet heel sterk in. Lijkt hun grote woorden steeds te temperen en verlegt de aandacht naar hun daden, hun houding.

Ja, waarheid grijpt dieper in dan onze taal, onze woorden. Het Griekse woordje voor waarheid betekent zoiets als wat niet verborgen is. Waarheid heeft te maken met openleggen, aan het licht brengen, niet verstoppen. Wij zijn meestal meer geneigd tot het tegendeel. We temperen graag, zwakken dingen af. Iets wat echt behoorlijk scheef zit in ons leven en schadelijk is noemen we nonchalant: ‘nog wel een dingetje’.En als er iets wordt opengelegd, ontmaskert: zeggen we dat ‘het wel wat schuurt’. Met zulke verkleinwoordjes strijken we vaak iets glad wat de Geest misschien wel aan het openleggen is. Onze schaduwzijde, de duistere trekken in de menselijke ziel.

En als we dingen dan toch bloot gaan leggen slaan we er compleet in door doen we dat meedogenloos en zonder genade, niets en niemand ontziend.De waarheid moet boven tafel, we zoeken het naadje van de kous en zeggen de ander ongenadig de waarheid. In onze afrekencultuur storten we ons dan op die ene want Barbertje moet hangen. Zeker wij Nederlanders met onze maaiveld denken en onze befaamde directheid kunnen van waarheid iets nogal bots en lomps maken.

Bij Jezus gaat waarheid altijd samen met genade. Zo typeert Johannes Jezus: Het woord is vlees geworden en heeft onder ons gewoond en wij hebben zijn heerlijkheid gezien, bol van genade en waarheid. Die combinatie: genade en waarheid is typerend voor wie God is. Zo staat het ook in psalm 25: liefde en trouw (of: genade en waarheid) zijn de weg van de Heer.

Kijk, daar gaat het over als Jezus zegt: de Geest van de waarheid zal jullie, wanneer hij komt, de weg wijzen naar de volle waarheid. Dat leidt tot een heel eigen manier van in het leven staan. Een heel eigen manier van naar het leven kijken. Het allerergste is immers al gebeurt op Golgotha.En in dat allerergste is ook het allerbeste gebeurt. Gods licht overwon onze duisternis. Gods liefde bleek sterker dan onze haat. Gods genade bleek overvloediger dan onze zonde. Gods koningschap is in beginsel weer hersteld en zo zeker als Hij de zonde, het kwaad en de duisternis overwon.Zo zeker is het dat hij dat werk zal voltooien.Hij zal alle dingen nieuw maken. Hij is immers waarachtig, dat is: trouw, betrouwbaar en laat niet los wat zijn hand begon.

Dat is de volle waarheid waar de Geest ons in leidt. En hoe dieper deze waarheid zich in mij wortelt,hoe meer ik ook zelf waarachtig wordt. Hoe scherper mijn zicht is op de bedrijven van Gods grote meesterwerk, met des te meer helderheid en overtuiging ik het ontbrekende bedrijf kan invullen. Het geeft een heel eigen zeggingskracht. Ik word bekleed met het gezag van de waarheid. Ik adem iets uit van vertrouwen dat God de touwtjes in handen heeft en dat Hij de werkelijke klus geklaard heeft in Jezus. En dat kleurt de manier waarop ik kijk naar het leven, de ander en mezelf.

Kijk de komende week eens goed om je heen. En vraag jezelf eens af waar en in wie je de Geest van de waarheid aan het werk ziet. Waar en in wie je iets proeft van het gezag van de waarheid.Misschien in iemand die nooit schreeuwt, nooit overdrijft, nooit hielen likt,maar heel eenvoudig haar rustige ja ja laat zijn en haar rustige nee, nee.

Wellicht in een politicus die als hij merkt dat hij er naast zit zich niet in duizend bochten wringt. Maar ruiterlijk op zijn schreden terug keert en openlijk zijn standpunt durft aan te passen. Of in iemand die diep gekwetst wordt door een geliefde en door haar tranen heen zegt: en toch ga ik deze bittere klappen in mijn gezicht, deze trappen op mijn ziel niet bepalend laten zijn voor mijn keuzes in de toekomst.

In een leerkracht wellicht die met overtuiging op een zwakke school blijft werken omdat het juist deze leerlingen zijn die goed bevlogen onderwijs kunnen gebruiken.

Als anderen jou zien, proeven ze dan iets van dat gezag van de waarheid? Het kan rustig zijn, ingetogen, onhandig. Onduidelijk, blunderend, onzeker, aarzelend. Maar het is het enige gezag dat haar zeggingskracht houden, ook als andere vormen van macht en gezag al lang zijn verbleekt. Het is wat Jezus belooft als Hij zegt: De Geest van de waarheid zal jullie, de weg wijzen naar de volle waarheid.

Mede geïnspireerd door: Samuel Wells, Improvisation, the drama of Christian ethics, 2004