De kracht van gedenkstenen (Genesis 35:1-15)

Een van de meest indrukwekkende gedenkplaatsen is wat mij betreft het Holocaustmuseum Yad Vashem in Jeruzalem. Bij de ingang van het museum staat de volgende spreuk: Ballingschap wordt veroorzaakt door vergeten, in gedenken ligt het geheim van de verlossing. Deze spreuk is ook van toepassing op onze wandel met God. De belangrijkste bedreiging voor ons christenleven ligt misschien niet eens zozeer in actieve ontrouw maar eerst en vooral in vergeetachtigheid. Wij mensen zijn kort van geheugen, altijd geweest. God laat op talloze manieren van zich horen. Hij spreekt en leidt, bevrijdt en verlost. Maar het trieste refrein dat door het hele OT klinkt is: maar zij vergaten de Heer hun God. Met alle gevolgen van dien voor individuele personen. Voor gezinnen, families en hele generaties. Het blijkt keer op keer waar te zijn: ballingschap wordt veroorzaakt door vergeten. Maar ook het tweede deel van deze spreuk is waar: in gedenken ligt het geheim van de verlossing. Het woord ‘gedenken’ of ‘herinneren’ is echt een sleutelwoord in de Bijbel. Alleen al in het Oude Testament komen we het al minimaal 125 keer tegen. Gedenken, herinneren is een essentieel wapen om de vervlakking en uitholling tegen te gaan.

Schriftlezing: Genesis 35:1-15

Hoe zou het met Herman zijn? We hadden het eerder over hem hier. Herman uit liedjes van Acda & de Munnik. Iedereen denkt dat hij is verongelukt. Herman vindt dat ergens wel best en begint in Frankrijk helemaal opnieuw. Hoe zou het hem zijn gegaan? Kun je eigenlijk je leven wel zo radicaal resetten? Hoe langt blijft het zonnestralen regenen voor Herman?

Acda en de Munnik zelf schreven over Herman nog een derde liedje over. Nou ja, liedje. Het is eigenlijk meer een voicemail. Zo heet het ook: Voicemail. Geen erg opgewekt einde voor Herman. Niet voor de tere ziel. Denkend over onze lezing uit Genesis 35 zag ik een ander scenario voor Herman voor me. Herman redt zich de eerste maanden uitstekend. Hij geniet van zijn nieuwe vrijheid. Hij gooit het echt over een heel andere boeg. Hij leeft volledig off-line zodat hij niet in the picture komt van zijn familie en vrienden in Nederland. Zijn nieuwe leven is een stuk minder ingewikkeld. Hij ontwikkeld zich tot een buitenmens.Is vaak te vinden in de lokale dorpskroeg. Het is een gezellige gozer en maakt al snel nieuwe vrienden.

Handig als hij is weet hij meestal gesprekken over vroeger te vermijden. Maar zijn verleden compleet achter zich laten, dat is zo simpel nog niet. Hoe dieper hij alles weg wil stoppen des te krachtiger komen de herinneringen soms ineens toch naar boven. Getriggerd als hij bij zijn nieuwe vrienden thuis ineens weer iets proeft van de gezelligheid van een gezin.Of als er ineens een auto met een caravan door het dorpje rijdt met een vader en een moeder en de kinderen achterin. Op zulke momenten wordt Herman ineens stil en keert hij in zichzelf.

Herman realiseert zich dat zijn leven geen schoolbord is.Dat je gewoon even schoonveegt en opnieuw beschrijft. En als de winter aanbreekt en er meer stille avonden zijn komen de herinneringen aan vroeger sterker en vaker naar boven. En Herman besluit ze niet langer te verdringen maar ze er echt te laten zijn. Op advies van een oude wijze vriend schrijft hij iedere herinnering op een steen. En zo groeit door de winter heen een hele verzameling stenen met daarop namen van personen en plaatsen ervaringen en gebeurtenissen uit Hermans leven.

Zijn vriend raadt hem aan om de stenen te gaan verdelen. In de ene hoek alles wat helemaal aanvoelt als een last. Als ballast die niet veel toevoegt en eerder in de weg zit. In de andere hoek de waardevolle stenen die hij ziet als bagage die mee kan de toekomst in. En in het midden een tussencategorie van relaties en ervaringen die een mix zijn. Waarvan sommige aspecten problematisch zijn maar er tegelijk ook hele kostbare kanten aan zitten. Stenen die misschien nog wat moeten worden afgebikt.

Als het voorjaar wordt liggen daar drie steenhopen. En zeker, er liggen heel wat stenen in de ballasthoek. Alles waar Herman echt meer dan klaar mee is. En op een goede dag pakt Herman die hele zooi op en flikkert ze resoluut over de leuning van de brug in de rivier. In zijn huiskamer blijven er nog twee steenhopen over. Die eerlijk gezegd groter zijn uitgevallen dan hij vooraf had gedacht. Herman weet niet meteen dat hij met deze stenen zal doen. Maar soms, als hij laat op de avond, de twee steenhopen ziet, dan bekruipt hem de gedachte: waar ben ik toch eigenlijk mee bezig? Wat doe ik hier eigenlijk nog?

Dat is eigenlijk wat er gebeurt met Jakob. Hij ziet bij Bethel de hoop stenen die hem herinneren aan God. God die hem ooit juist hier op deze plek vond. Op een absoluut nulpunt in zijn leven. God die mij, zegt Jakob, op mijn hele reis terzijde heeft gestaan. En bij het zien van de stenen realiseert Jakob zich: Waar ben ik eigenlijk mee bezig? Het gebeurt eigenlijk nog iets eerder. Alleen al het horen van de naam Bethel roept Jakob soort van wakker. In een keer realiseert hij zich waar hij al lang had moeten zijn. Hij had het immers plechtig beloofd: om terug te keren naar Bethel om God de credits te geven die Hij verdiend. En Jakob was ergens onderweg blijven steken.En nu God zelf hem naar Bethel roept wordt Jakob zich ineens bewust dat hij niet op zijn plaats is.En ook dat het tijd wordt om orde op zaken te stellen en scherpere, radicalere keuzes te maken.

Best bijzonder trouwens hoe Jakob nu Gods stem verstaat. Toen hij jaren terug bij Bethel was, op de vlucht voor Ezau. Was hij zo vol van zijn eigen ego dat God alleen maar ruimte kreeg in een droom. Nu is Jakob geestelijk zo gegroeid dat er ruimte is ontstaan om de stem van God te verstaan. Vraag aan jou: heb jij een antenne ontwikkeld om het spreken van God in je leven te herkennen? Na de zomer starten we de cursus Grow waar we ons daarop gaan toeleggen: op het leren herkennen van Gods stem. En die stem leren gehoorzamen. Vraag jezelf eens af of dit voor jou zou kunnen zijn.

Iets anders wat opvalt is dat God Jakob specifiek in Bethel wil hebben. In Sichem waar Jakob is blijven steken was ook een altaar, ooit gebouwd door Abram.Had ook best kunnen dienen als gebedsplek. Maar God vindt het kennelijk belangrijk om Jakob echt terug te brengen op de plek waar hij eerder God had ontmoet. Heel specifiek zegt de Heer tegen Jakob: ‘Ga naar ​Betel. Blijf daar en bouw er een ​altaar​ voor de God die daar aan jou verschenen is toen je op de vlucht was voor je broer ​Esau.’

Ik proef er een opdracht in voor ons om de Bethel-momenten en plaatsen te markeren, niet te vergeten. Het zijn plaatsen die voor God kostbaar zijn. Mooi, dat God niet in het algemeen van ons houdt maar heel specifiek betrokken is bij onze weg.En van die weg dus ook de momenten en plaatsen kent waarop er iets wezenlijks gebeurde tussen mij en Hem. Als zulke plaatsen en momenten voor hem kostbaar zijn hoe bewust ga ik dan om met mijn Bethels? Neem daar komende zomer eens de tijd voor. Denk daar eens wat langer over na. Reis eens terug in de tijd, waar vind jij jouw gedenkstenen? Welk verhaal hoor daar bij? Heb je daar wel eens iets van verteld aan de mensen die je dierbaar zijn?

Er zit in dat gedenken een heel eigen kracht. Dat proef je als Jakob aan zijn clan vertelt.Dat zij met zijn alleen naar Bethel zullen gaan. Heel Jakobs karavaan ervaart die kracht en waait een nieuwe wind door de familie. Vreemde goden worden begraven.Er vindt een reiniging plaats.Mensen trekken schone kleren aan en realiseren zich: het is tijd voor een nieuw begin.

Er gaat ook kracht van uit naar de omgeving. In de geestelijke wereld zeg maar. Tegenstanders blijven op afstand, er vindt geen aanval plaats omdat Jakob en zijn huis op weg is naar Bethel en er over de hele gemeenschap iets komt van de aanwezigheid van El Shaddai. We hebben het laatst gehad over de kracht van zang. Over zingen tegen de klippen op, net als Habakuk. Er zit ook veel geestelijke kracht in getuigenissen. God wordt zo reëler, aanweziger, minder vaag.

Als Jezus mensen ontmoet, bevrijdt, geneest, opricht gaat het gerucht van hem uit in de dorpen en steden.Het gonst van de geloofsverhalen en dat schept daarna ruimte voor meer verwachting, meer verlangen.Meer ruimte voor Jezus en voor Zijn Geest om Gods werk te kunnen doen. De boze wordt terug gedrongen en het koninkrijk breekt steeds meer door. Welk gerucht gaat er uit van jou en mij. En ook van ons als Kruispunt. Kennen mensen in de wijk ons meer en meer als een plaats waar je iets proeft van een ontzagwekkende God?

De kracht die bij Bethel vrij komt heeft ook te maken met het grotere plaatje. Jakob realiseert zich weer dat zijn leven geen aaneenschakeling is van losse momenten waarin het iedere keer opnieuw moet gebeuren en God zich ook steeds opnieuw moet bewijzen. Jakob krijgt weer zicht op het grotere plaatje. Hij bouwt een altaar, zo zegt hij: voor de God die naar mij heeft omgezien toen ik diep in de ellende zat en die mij op mijn hele ​reis​ terzijde heeft gestaan.’ Op mijn hele reis, was God er bij. Hij was er aan het begin, hij is er vandaag En hij zal er ook bij blijven tot aan de finish.

En God trekt dat plaatje nog veel groter. Door hem er aan te herinneren dat hij ook de God was van zijn vader Izaäk en grootvader Abram. En dat hij ook de God zal zijn van Jakobs nakomelingen. Zo ziet Jakob zichzelf weer in de juiste proporties. God gaat met hem een weg. En zijn kleine korte leven past voor God in een groter wijder plan dat generaties overstijgt. En dat betekent dat Jakobs hele leven gefundeerd is in de trouw van God. Die zal voltooien wat zijn hand begon.

Na Bethel reist de karavaan van Jakob verder. Ze zullen nog heel wat hoogten en diepten meemaken. Maar Jakob reist na Bethel anders verder. Hij heeft zich gerealiseerd dat hij een man is met een bestemming. Dat hij niet zomaar onderweg zou moeten blijven steken. Hij heeft bij Bethel zijn oude naam achtergelaten: Jakob.En draagt vanaf nu met trots een nieuwe naam. Geen hielenlichter, geen handige ritselaar. Niet iemand die niet vlucht maar vecht. Israël: strijder van God. En Jakob mag zijn God vanaf nu ook met een nieuwe naam noemen. Een naam waaruit spreekt dat God op een nieuwe, krachtigere manier present is: El Shaddai, de Ontzagwekkende.